Dasher-en oinarrizkoak

Dasher informazio eraginkorreko testua sartzeko interfazea da, seinalatze-mugimendu natural etengabeen bidez funtzionatzen duena. Dasher testua sartzeko sistema lehiakorra da, tamaina osoko teklatua erabili ezin duzun kasuetarako, adibidez,

  • Eskuko ordenagailu batean;
  • eskumuturreko ordenagailu batean;
  • ordenagailua esku bakarrez, kontrol-palankaren, ukipen-pantailaren edo kontrol-bola baten bidez erabiltzean;
  • ordenagailua eskurik gabe (buru-saguaren edo begi aztarnariaren bidez) erabili behar duzunean.
Dasher-en begi aztarnaridun bertsioak aukera ematen dio esperientziadun erabiltzaileari idazketa normalean bezain bizkor idazteko —29 hitz minutuko; saguarekin, esperientziadun erabiltzaileek 39 hitz minutuko idatz ditzakete.

Dasher erabil daiteke edozein hizkuntzatan eraginkortasunez idazteko.

Dasher azkarra da, eta dibertigarria ikasten.

Dasher software librea da. GNU/Linux banatzeko erabilitako lizentzia beraren mende banatzen da, GPL lizentzia.

3.1. Nola lan egiten du Dasher-ek?

Dasher makina-joko bat bezalakoa da: 'Alfabeto hiltzaileen erasoa' izenda dezakegu.

Financial Times, 2002ko otsailaren 5a

Dasher zoom-interfaze bat da. Joan nahi duzun lekua seinalatu, eta zooma handituko dio leku horri. Zooma handitzen ari zaren mundua letrekin margotuta dago, eta, beraz, zooma beti testu-zati batean egongo da. Zenbat eta zoom handiagoa, orduan eta handiagoa izango da idatzitako testua. Zuk aukeratzen duzu zer idatzi, zooma zeri handitu aukeratuz.

Interfazea eraginkorra izan dadin, hizkuntza-modelo baten iragarpenak erabiltzen ditugu, testu-zati bakoitzari zenbat leku dagokion erabakitzeko. Testu-zatiak izan daitezkeenei leku gehiago ematen zaie, bizkor eta erraz hautatu ahal izateko. Testu-elementu izan ez daitezkeenei (esate baterako, ortografia-akatsak dituen testua) leku gutxiago ematen zaie, zailagoa izan dadin idaztea. Hizkuntza-ereduak etengabe ikasten du: behin hitz bat erabilita, errazago izango da hurrengo aldian idaztea.

Dasher hitz-osaketa eskaintzen duten aurresan daitekeen testua sartzeko beste interfazeekin alderatuz gero, desberdintasuna da modu librekoa dela: erabiltzaileak ez du idazketa modutik “iragarpenak onartzeko” modura aldatu beharrik.

Beste abantaila bat: edozein idazketa-estiloren modeloa trebatzea oso erraza da: adibide-fitxategi bat kargatu, eta idatzi!

Hitzekin zaila denez Dasher nolakoa den azaltzea, bisitatu http://www.inference.phy.cam.ac.uk/dasher/ webgunea, film batzuk ikusteko.

3.2. Dasher-i buruzko azalpena -- liburutegiaren analogia

Irudikatu liburu posible guztiak dituen liburutegia, apal batean alfabetikoki ordenatuta. Lehenengo letra “a” den liburuak ezkerraldean daude. Lehenengo letra “z” den liburuak eskuinaldean daude. Beheko (i) irudian, apala bertikalki erakusten da, “ezkerraldekoak”; (a) goian eta “eskuinaldekoak” (z) behean. “a” ataleko lehenengo liburua aaaaaaaaaaaa…” izenekoa da; haren eskuinaldean nonbait behi euskaldun baten memoriak...” izeneko liburua dago, eta apur bat eskuinerago behi euskaldun baten mitoak...” izenekoa.

Norbaitek testu-zati bat idaztean, aukeratzen duen testu-katea liburu guztiak dituen liburutegi horretako liburu bat aukeratzea bezala izango litzateke —aukeratutako testu zehatz hori duen liburua. Baina, nola aukeratuko dute liburu hori? Eman dezagun behi euskaldun baten...” idatzi nahi dutela.

Figure 1Liburu guztien liburutegia.

Lehenik eta behin, liburutegiko b sekziora joango dira. Han, ba;, bb, bc...”; bd hasitako liburuak aurkituko dituzte [Picture (ii)]. Ondoren, be hasitako sekzioan, bea;, “;beb;,...; bec; hasitakoak aurkituko dituzte [Picture (iii)].

Azkenean, eta apalean ondo begiratuz gero, idatzi nahi duen testua duen liburua aurkituko du idazleak. Horrela, idaztea liburutegi alfabetikoan zooma handitzea bezala da, joan ahala gidatzen dena.

Horrelaxe egiten du lan Dasher-ek, funtsezko datu batean izan ezik: liburu bakoitzari dagokion apaleko tokiaren TAMAINA aldatzen dugu, dagokion testuaren probabilitatearen arabera. Esate baterako, ez dago y hasitako liburu asko; beraz, leku gutxiago utziko dugu y...” hasitako liburuentzat, eta gehiago hasteko probabilitate gehiago dutenentzat.

Hemen dago Dasher-en liburuaren irudien sekuentzia. (“_” karakterea zuriunea da.)

Figure 2Liburu guztien liburutegia.

Dasher treba daiteke edozein idazketa-estiloren adibideekin, eta etengabe ikasten du, zure esapide pertsonalak gogoratuz.

Beheko irudian Dasher interfazeak erabiltzaileak 'objection' hitza idazten duen bitartean duen egoera azaltzen da; puntu honetan idatz litezkeen beste hitz batzuk 'objective', 'objects_' eta 'object_oriented' dira.

Figure 3'Objection' idazten Dasher-en.

Zaila egiten bazaizu Dasher irudikatzea irudi estatiko horiekin, ikus http://www.inference.phy.cam.ac.uk/dasher/ webguneko filmak.

3.3. Iradokizunak hasiberrientzat

Ez etsi minutu bat edo bi behar badituzu erabiltzen hasi aurretik —hamar minutu barru, ondo moldatuko zara. Autoak gidatzearen antzekoa da. Hasteko, gidatu kontu handiz. Ezin baduzu esan nora zoazen, utzi joateari. Izan ere, lehenago ikasiko duzu Dasher erabiltzen autoa gidatzeko analogiarekin lan egiten baduzu, ordenagailu estandarren analogiarekin egiten baduzu baino. Esate baterako, nabigatzeko ez da ARRASTATU behar: GIDATU egin behar da; autoek leihodun ordenagailuek bezala jardungo balute, nahi duzun errepide-pieza “harrapatu” beharko zenuke, eta, gero, “arrastatu” zuregana; baina auto batean, eskuinera joan nahi duzunean, ESKUINERA SEINALATZEN duzu bolantearekin. Dasher-ek ez du funtzionatzen arrastatuz. Ez saiatu gauzak hartzen eta arrastatzen. Erabaki nora joan nahi duzun, eta seinalatu, besterik ez.

Hasiberri batek ulertu behar duen kontzepturik garrantzitsuena da beti jarraitu behar duela ordura arte idatzitako testuaren barnean: “behi” hitzarekin hasten den liburua hautatzeko, ez da sartu behar “b” hasten den sekzioan, gero “b” sekziotik atera, “e” sekzioan sartu, eta gero “h” sekzioan, eta abar. Sartu behar da “b” sekzioan, gero “b” sekzioaren barruko “e” sekzioan, gero “beh”; sekzioan, “be” sekzioaren barruan, etab.

Telefono-liburuan izenak bilatzea bezalakoa da. Ainhoa bilatzeko, ez zoaz telefono-liburuko A sekziora, gero I sekziora: A sekziora zoaz, eta gero, bertan, AI sekziora, etab. Behin AI sekzioan, ez zara hortik ateratzen.

Bigarren ideiarik garrantzitsuena: idatzitakoa amaieran liburutegian jartzen duzunaren araberakoa da soilik, ez bidean jartzen duzunaren araberakoa; beraz, ez da zehaztasun handirik eduki behar kurtsorearekin nahi den amaiera lortzeko. Izkinak ebaki ditzakezu. (Adibidez, aurreko irudian, idatzi nahi baduzu 'objects_are', ondo egongo litzateke sagua 'are' letretan zehar mugitzea, bidean 'i' koadro grisean zehar igarotzea eragiten badu ere).

Akats ohikoenak. Askotan, letra bat bilatu nahi duen hasiberriak aurrerantz eramaten du kurtsorea azkar, letra ehizatu nahian-edo. Dasher erabiltzaileek gidatzeko erabili behar duten araua auto-gidariek erabili behar duten arau bera da: ez joan aurrera, nora joan nahi duzun identifikatu aurretik! Beraz, esaldiaren lehenengo letra aurkitu eta zooma handitu ondoren, MOTELDU, eta ez jarraitu harago lehenengo letra horren koadroan, hurrena nora joan nahi duzun pentsatu gabe. Behar duzun hurrengo letra hor dago, berehala sartu zaren koadroaren barruan. Letrak alfabetikoki ordenatuta daude. Ezin baduzu zure letra ikusi, irudikatu non egon behar duen ikus ditzakezun letretan oinarrituta. Ondoren, seinalatu leku ona, eta sartu bigarren letraren koadroan.

3.4. Adibidea

Figure 4I once had a whim idaztea. Nora joan beharko luke erabiltzaileak?

Eman dezagun 'I once had a whim' idatzi nahi duzula. Idatzi `I once ha...', eta Dasher-ek hau erakutsiko du: 4. irudia. Orain, 'had' idatzi nahi duzu. Zer egin behar duzu? d letra pila bat daude pantailan, eta denak oso txikiak. 4. irudia irudiko bost geziek d horietako batzuk erakusten dituzte. Gezi moreak oraindik ikusi ezin dugun d bat seinalatzen du, baina badakigu hor egon behar duela, 'a', 'b', eta 'c' ikus ditzakegulako gainean.

Figure 5d alternatibo batzuk, hasiberri baten errorea nabarmenduta.

Hasiberriek askotan egiten duten akatsa da d horietako edozeinetan gelditzea eta zoom egitea. Esate baterako, 6. irudia irudiak erakusten du zer gertatzen den erabiltzaileak 5. irudia irudian nabarmendutako d letran zooma handitzen badu.

Figure 6Zer gertatzen da okerreko d letra hautatuz gero?

d horretara joanez gero, idatziko duzu: 'I once head...'. Gezi gorriekin etiketatutako beste bi d letrekin (4. irudia irudia) 'I once heard...' idatziko zenuke, eta 'I once hedge...'.

Ezinbestekoa da ulertzea d zuzen bakarra dagoela, hau da, 'a' letrari dagokion koadro urdinaren barruan berehala dagoen d letra, 'I once ha' sekuentzian. Koadro urdin hori 7. irudia irudian nabarmenduta azaltzen da.

Figure 7d zuzena da gezi berdeak markatutakoa. Adibide honek erakusten du “beti egon behar duzula nahi duzun koadroaren barruan; kasu horretan, had hitzari dagokion a letraren koadro urdina.

Koadro urdin hori utziz gero (6. irudia irudian bezala), 'a' letra galduko genuke.

3.5. Laburpena

Ez egin klik. Ez arrastatu. Ez azeleratu.

3.6. Zer esan nahi dute koloreek?

Ingelesezko mahaigaineko Dasher-en 3. bertsioan,

  • koadro zuriek zuriune-karaktereak dituzte (beti alfabetoaren behealdean kokatuta);
  • koadro hori batek maiuskulak ditu [A-Z];
  • koadro gorri batek zenbakiak ditu [0-9] (alfabeto osoa gaituta badago);
  • koadro berde batek puntuazio-karaktereak ditu (zuriune-karakterearen antzekoenak diren karaktereekin [.,;:-], behealdean kokatuta, zuriune-karaktere zuriaren ondoan. Puntuazioaren sekzioaren barruan, rol antzekoak dituzten letrek antzeko koloreak dituzte: puntuaren antzeko puntuazio-karaktereak [.,;:-] arbel-urdinak dira;
  • gainerako koloreak koadroak elkarren artean desberdintzeko bakarrik sartu dira.
  • Azentuak dituzten hizkuntzen kasuan (kamutsa, zorrotza, zirkunflexua, etab.), azentuak koadro laranja batean bistaratzen dira.
  • Dasher-en japonierazko bertsioan, koloreak erabiltzen dira hiragana taldeak (adibidez, ka, ki, ku, ke, ko laranjak dira).
  • Dasher-en koreerazko bertsioan, hiru kolore erabiltzen dira hasierako kontsonanteak, bokalak eta amaierako kontsonanteak desberdintzeko.

Kolore-eskema aldatu nahi izanez gero, editatu kolorea eta alfabetoa xml fitxategiak, hemen azaltzen den bezala: 5. atala ― Dasher pertsonalizatzea.

3.7. Nola abiarazi Dasher (4. bertsioa)

Exekutatu Dasher aplikazioa; leihoa ateratzen denean, egin klik saguaren ezkerreko botoiarekin, edo sakatu zuriune-barra, hasteko. [Bietako batek funtzionatuko du.] Amaitu ondoren, errepikatu ekintza (klik egitea edo barra sakatzea), Dasher ixteko. Zure saguak kontrolatzen du Dasher.

Doitu abiadura-graduatzailea, Dasher-ek zooma handitzeko erabiliko duen gehienezko abiadura ezartzeko. 1 abiadura ona da hasiberrientzat; 2ra igaro daiteke 5 minuturen praktikaren ondoren, eta 4ra, behin esperientzia lortuta.

3.8. Nola abiarazi Dasher (2. bertsioa) sakelako PCetan.

Instalatu, exekutatu (itxaron segundo batzuk trebatzeko fitxategia kargatu arte), eta ukitu pantaila arkatzarekin Dasher mugitzen has dadin.

Bereziki koloratutako hiru koadro daude Dasher-en bertsio honetan, horia, gorria eta berdea; hiru koadro horietan ez dago bat ere karaktererik: alfabetoaren azpitaldeak adierazten dituzte. (Maiuskulen alfabetoa, zenbakiak (bertsio batzuetan bakarrik), eta puntuazioa).